Zdjęcia rentgenowskie w stomatologii

Diagnostyka obrazowa jest obecnie podstawą rozpoznania wielu chorób i dolegliwości. W stomatologii zdjęcia rentgenowskie zajmują szczególne miejsce. Dlaczego są tak istotne? Pozwalają na szybkie, bardzo precyzyjne, bezbolesne i nieinwazyjne zobrazowanie wnętrza i budowy zębów oraz kości. Czyli pokazują to, czego ludzkie oko nie jest w stanie bez rentgena dojrzeć.



Dzięki nim możemy zapobiec rozwojowi chorób zębów już na bardzo wczesnym etapie, a także z większą dokładnością planować dalsze leczenie. Działanie prewencyjne staje się ideą przewodnią współczesnej medycyny. Z tego powodu wykrywanie zmian jeszcze niewidocznych dla lekarza, a już dających się zobrazować w badaniu radiologicznym, jest niezwykle istotne.

Zdjęcie zębowe (wewnątrzustne)

Mówiąc o zdjęciach wewnątrzustnych myślimy zwykle o zdjęciach punktowych zębów. Podczas wykonywania zdjęcia wewnatrzustnego odbiornik obrazu (zazwyczaj mała klisza fotograficzna lub odbiornik cyfrowy) znajduje się wewnątrz jamy ustnej pacjenta, natomiast lampa rentgenowska ustawiona jest w pewnej odległości od twarzy pacjenta, naprzeciw obrazowanego zęba. Na takim zdjęciu można dobrze uwidocznić jeden lub dwa zęby, choć zdarza się, że widoczne są nawet cztery sąsiednie zęby.

Takie zdjęcia pozwalają na wykrycie próchnicy na jej początkowym etapie. Umożliwia to szybkie podjęcie leczenia, aby nie doprowadzić do rozprzestrzeniania się choroby. Często zdjęcia wewnątrzustne są wykorzystywane do oceny ilości, kształtu, rozległości oraz pomiarów kanałów zęba, co znacznie ułatwia pracę lekarzowi endodoncie podczas leczenia kanałowego. W ten sposób można też ocenić ewentualne uszkodzenia zęba i okolicznych tkanek po urazie i wykryć np. niewidoczne gołym okiem pęknięcia, co czasem zdarza się u dzieci.

Warto wspomnieć jeszcze jeden rodzaj zdjęć wewnątrzustnych. Zdjęcie skrzydłowo-zgryzowe, które obrazuje korony kilku kolejnych zębów. Używane było do oceny próchnicy powierzchni stycznych zębów i przestrzeni pomiędzy zębami. Kiedyś wykorzystywane było częściej, obecnie traci na znaczeniu i jest zastępowane przez inne, dokładniejsze metody.

Zdjęcie OPG- ortopantomograficzne (zewnątrzustne)

Zazwyczaj nazywamy je zdjęciem pantomograficznym lub panoramicznym. Jest drugim co do częstości wykonywania zdjęciem stomatologicznym. Obrazuje wszystkie zęby zarówno szczęki, jak i żuchwy, część zatok szczękowych, kości szczęki i żuchwy oraz stawy skroniowo- żuchwowe. Wykonuje się je dosyć często u dzieci, u których potrzebna jest kontrola zawiązków zębów stałych. Czyli na przykład przed podjęciem leczenia ortodontycznego. Zwykle wykonywane jest także przed każdym poważniejszym zabiegiem stomatologicznym, jak ekstrakcje chirurgiczne, leczenie implantologiczne, leczenie protetyczne, często tez przed leczeniem endodontycznym (kanałowym). Także u dorosłych wykonywane jest prawie zawsze przed podjęciem leczenia ortodontycznego. Jest istotne w kontroli ustawienia wszystkich zębów, wykluczenia wad czy nadliczbowych zębów i ewentualnej oceny powodzenia takiego leczenia.

Aparat do zdjęć pantomograficznych jest większy niż lampa rtg do zdjęć punktowych i w trakcie badania obraca się wokół głowy pacjenta. Nie należy się tego obawiać. Należy pozostać nieruchomo zgodnie z zaleceniami osoby przygotowującej pacjenta do badania. Konieczne jest zdjęcie biżuterii znajdującej się w obrębie szyi, uszu, warg i nosa, podobnie jak w przypadku wszystkich innych zdjęć stomatologicznych.

Zdjęcie cefalometryczne (zewnątrzustne)

Najczęstsze zastosowanie znajduje w ortodoncji. Jego wykonanie zalecamy przed rozpoczęciem leczenia. Obrazuje ono całą czaszkę- wszystkie zęby, kości czaszki, a także podniebienie twarde, zatoki przynosowe i część tkanek twarzy. Pozwala na ocenę kształtu twarzy pacjenta i dokonanie pomiarów pewnych punktów orientacyjnych, względem których będzie można porównać efekty po leczeniu. Do jego wykonania używa się aparatu pantomograficznego ze specjalną przystawką, która unieruchamia głowę pacjenta. Dzięki temu badanie może być precyzyjne i wyraźne.

Tomografia CBCT (zdjęcie zewnątrzustne)

Nazwa tego badania pochodzi od angielskiej nazwy „Cone Beam Computed Tomography”- tomografia komputerowa wiązki stożkowej. Badanie to wykonujemy stosunkowo rzadko. Powodem jest dostarczanie w jego trakcie większej niż inne zdjęcia stomatologiczne dawki promieniowania, której staramy się unikać, jeśli nie jest konieczna. Przy pewnych procedurach stomatologicznych, zwłaszcza przed skomplikowanymi zabiegami, zaleca się jej wykonanie, ponieważ zapewnia najbardziej precyzyjne obrazy.

Umożliwia wykonanie komputerowych, trójwymiarowych rekonstrukcji całej twarzoczaszki. To z kolei pozwala na bardzo dokładne oglądanie szczegółowych przebiegów i budowy zębów. Przekłada się to na bardziej precyzyjne zaplanowanie badania i uniknięcie pomyłek i powikłań. Co ciekawe, wykorzystywana jest także w laryngologii. Powodem jest zdecydowanie mniejsza dawka promieniowania w porównaniu z konwencjonalną tomografią komputerową czaszki.

Kilka słów o promieniowaniu

Wykonanie zdjęcia rentgenowskiego zębów trwa bardzo krótko i nie wymaga przygotowania ze strony pacjenta. Wymagamy jedynie usunięcia biżuterii mogącej przesłaniać badany obszar. Wszystkie zdjęcia rentgenowskie wykorzystują promieniowanie jonizujące, ale zdjęcia stomatologiczne charakteryzują się najmniejszymi dostarczanymi dawkami.

Z promieniowaniem jonizującym spotykamy się na co dzień. Wytwarza je Ziemia jako planeta, pochodzi ze znajdujących się w glebie pierwiastków, dociera z kosmosu. Używa się go także w szeroko pojętym przemyśle. Promieniowanie otrzymywane w wyniku przebywania na powierzchni ziemi nazywamy promieniowaniem tła. Różni się ono w zależności od rejonu geograficznego czy wysokości nad poziomem morza. Dawka promieniowania tła dla przeciętnego mieszkańca Polski wynosi około 2,7 mSV na rok, podczas gdy dawka dostarczana w wyniku zdjęcia punktowego wewnątrzustnego zęba wynosi 1,6 mikroSV. Jest to więc mniej niż jeden dzień przebywania na terenie Polski.

Im większa prześwietlana powierzchnia, tym większa dawka jest dostarczana. Dlatego zdjęcie pantomograficzne (cyfrowe) jest już porównywane do 2-3 dni narażenia na promieniowanie tła. Jedne z największych dawek w stomatologii dostarczane są przez tomografię CBCT. Dawkę taką można porównać do przelotu samolotem z Europy do Japonii. Waha się ona pomiędzy 60-600 mikroSV w zależności od zastosowanych metod i nastawień.

Dla porównania z innymi popularnymi badaniami rentgenowskimi, zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa lędźwiowego to odpowiednik około 3 miesięcy promieniowania tła. W trakcie zdjęć rentgenowskich zabezpieczamy pacjenta, w zależności od badanej okolicy, kołnierzem ołowianym zasłaniającym tarczycę lub fartuchem osłaniającym plecy i brzuch.

Jakie są przeciwwskazania?

Niemalże brak jest klinicznych przeciwwskazań do stomatologicznych zdjęć rentgenowskich. Współczesna ochrona radiologiczna zaleca jednak ograniczanie dawki do minimalnej koniecznej do osiągnięcia spodziewanego rezultatu leczniczego. Staramy się więc ograniczać częstość wykonywanych zdjęć rentgenowskich, a zwłaszcza tomograficznych. U kobiet w ciąży z reguły nie wykonuje się żadnych zdjęć rentgenowskich. Jeśli jednak nie można odłożyć leczenia w czasie, lub do jego przeprowadzenia bezwzględnie konieczne jest wykonanie zdjęcia, pacjentka na czas badania okrywana jest fartuchem ołowianym silnie pochłaniającym promieniowanie.